Экологическое воспитание на уроках родного языка и ...

[fquekm]

Рәсәй федерацияһы буйынса “Белем биреү” тураһындағы законға ярашлы белем биреүҙең төп бурыстарының береһе – рухи - әхлаки тәрбиә биреү. Ә экологик тәрбиә - рухи - әхлаки тәрбиә биреү эштәренең бер йүнәлеше. Хәҙерге заманда экологик тәрбиә биреү – мөһим бурыстарҙың береһе булып һанала. Ни өсөн? Беренсенән, кешенең экологик грамоталы тәртибе – Ер йөҙөндә тормош итеүҙең сығанағы. Икенсенән, балаларҙа матурлыҡҡа , гуманлылыҡҡа ынтылыш тәрбиәләүҙә тәбиғәттпеү роле баһалап бөткөһөҙ. Кескәйҙәр тәбиғәткә ололарға ҡарата нығыраҡ яҡын. Үлән ысынында ла баланың биленән, сәскәләр үҙәренең таждарын балаларҙың күҙҙәре тәңгәлендә асалар. Ләкин завод – фабрикалар торбаларынан сыҡҡан төтөн дә баланың йөҙөнә бәрә. ..

Нимә ул экология? Экология - «йәнле тәбиғәттең бер береһе менән үҙ – ара һәм уратып алған мөхиткә ҡарата бәйләнеше». Беҙҙе уратып алған донъя бай, матур, һәм төрлө. Ә мәктәпкәсә йәштәге бала тирә - йүнгә ҡарата асыҡ, ышаныслы ҡарашта. Шуға күрә лә өлкәндәрҙең бурысы – баланы был донъяға индереү, уның матурлығын, ҡабатланмаҫлығын асыу, тәбиғәтте яратырға һәм һаҡларға өйрәтеү.

Экологик культура тәрбиәләү – тәбиғәт менән аралашыу формаларына өйрәтеүҙең оҙон – оҙаҡ юлы ул. нисек экологик тәрбиә биреү иртәрәк башланһа, шунса һөҙөмтәләр ҙә йәһәтерәк күренә. Шулай булған экологик тәрбиә биреүҙе лә балаларҙың тәүге аҙымынан башларға кәрәк.

Балаларға экологик белем биреү – экологик культура формалаштырыу буйынса белем тәрбиә биреүҙең өҙлөкһөҙ барышы. Тәбиғәттә булған бәйләнештәрҙе аңлау, бөтә йән эйәләренә, үҙ һаулығыңа ҡарата ыңғай ҡараш, кеше ҡулы менән эшләнгән донъяға ҡарата һаҡсыл ҡараш – былар барыһы ла экологик культураны тәшкил итеүселәр.

Тимәк, экологик тәрбиә , экологик белем биреү хәҙерге заманда иң актуаль проблемаларҙан һанала. Сөнки, тик экологик үҙ аңлы, экологик мәҙәниәтле кеше генә Планетаны һәм унда йәшәүсе кешеләрҙе хәҙерге заман катастрофик хәленән сығара ала. Экологик белем биреүҙең бала үҫешенә лә ҙур йоғонтоһо бар. Юғары экологик культуралы педагогтар ғына балаларҙың аң – зиһенен үҫтереүҙә, ихтыяр көс тәрбиәләүҙә ҙур роль уйнай.

Экологик белем биреүҙә төркөмдә тәбиғәт мөйөштәре, тышта тәбиғәт күренештәрен күҙәтеүҙәр, тәбиғәтттә хеҙмәт – төп эш формаларының береһе. Саф һауала йөрөүҙе балалар өсөн ҡыҙыҡлы, белем алырлыҡ итеп ойоштороу мөһим. Бала үҙен уратып алған донъяны тикшерә, ҡыҙыҡһына, баланы бар нәмә ҡыҙыҡһындыра, шатландыра. Педагогтарҙың бурысы – кескәйҙәргә эмоциональ, асыҡ, тәбиғәт тураһында ысынбарлыҡты ҡабул итергә өйрәтеү, аңын тулыландырырға ярҙам итеү.

Федераль дәүләт белем биреү стандарттарына ярашлы балаларға экологик тәрбиә биреүҙә интегратив саралар ҡулланыу ҙур әһәмиәткә эйә.Йәғни, экологик белем биреүҙе төрлө эшмәкәрлектәр аша ойоштороу: хеҙмәт эшмәкәрлеге, эҙләнеү – тикшеренеү эшмәкәрлеге, музыкаль эшмәкәрлек, уйын эшмәкәрлеге, хәрәкәт эшмәкәрлеге, һүрәтләү эшмәкәрлеге. Экологик эш формалары ла бик күп төрлө.

[fquekm]

Туған тел һәм әҙәбиәт дәрестәрендә экологик тәрбиә биреү өсөн уның тәбиғәтен дә яҡшылап өйрәнеү шарт. Мәҫәлән, тәбиғәт зоналары тураһында уҡып, әңгәмә ойоштороу мөһим.
Башҡортостан Республикаһы биш тәбиғәт зонаға: урман, урманлы дала, дала, таулы-урманлы һәм таулы-урманлы дала зоналарына бүленә. Һәр зонаның климаты, һыу ресурстары, үҫемлектәр һәм хайуандар донъяһы, шулай уҡ тупраҡтың бер-береһенә йоғонто яһаусы билдәле бер үҙенсәлектәре бар.

[Закирова Фанзалия]

Жир – анабызны фажигаләрдән саклау өчен бөтен дөнья халкының берләшүе кирәк.Шунысы куанычлы хөкүмәтебез тарафыннан» 2017 ел-экология елы »дип игълан ителде.Төрле экологик акциялар игълан ителә,шимбә өмәләренә чыгабыз. Мәктәптә дә, аеруча татар теле һәм татар әдәбияты дәресләрендә, табигатьне саклау турында бик күп чараларда катнашабыз, әдәби әсәрләр бик күп укыйбыз, төрле конференцияләр, диспут-дәресләр үткәрәбез. Табигатьне саклау турындагы экологик проблемалар элек-электән әдипләребез тарафыннан күп әсәрләрдә күтәрелгән. Әмма кеше барыбер үзенекен итә. Табигатьне пычрата, агулый һәм шулай итеп, аңлы рәвештә, юкка чыгара. Әйе, аңлы рәвештә, чөнки Аллаһы Тагәлә тарафыннан кешегә, хайваннардан аермалы, акыл, зиһен бирелгән. Шуңа күрә кеше табигатьне аңлы рәвештә һәлакәткә илтә дип әйтер идем мин. Аннан башка яши алмаганын да белә ул. Чөнки адәм баласы табигатьтән башка бер көн дә яши алмый. Табигать-безнең яшәү чыганагыбыз.
Без-киләчәк буын. Ә киләчәк буынның яшәеше табигать белән бәйле. Табигатьне, туган йортыбызны, зарарланудан без туктатмасак, ни булыр соң? Уйлавы да куркыныч. Берничә дистә елдан соң, бөтен тереклек көеп, чүл уртасында калмабызмы? Менә шул турыда, һичшиксез, һәрбер кешегә уйларга кирәк, минемчә. Адәм баласы иртәгә нәрсә буласы турында уйламаганга күрә, табигатькә карата шундый рәхимсез мөнәсәбәттә, минемчә.

[асиюшка68]

Башҡорт теле дәресендә ҡулланылған краточка. Русса һүҙҙәрҙе тәржемә итеп яҙырға. Был тексты эшләгәндән һуң уҡыусылар менән Башҡортостан экологияһы тураһында әңғәмә алып барабыҙ.

Башҡортостан тәбиғәте бик богатый.. Уның иң ҡәҙерле природа байлыҡтарының береһе —лес. Уның майҙаны — 6,2 млн га. Иң много таралған ағастарҙа береза, уҫаҡ, йүкә, ҡарағай дуб, саған һанала. Растения һәм хайуандар донъяһы ла күп разный. Урмандарҙа үҫемлектәрҙең һирәк осрай торғандары ла һаҡланған. Рәсәйҙә Красная книга индерелгән птицы ҙа, кейектәр ҙә байтаҡ. Республикала ике дәүләт заповеднигы бар: Башҡорт һәм “Шүлгәнташ”. Данлыҡлы “Бөрйән ҡорто” тип йөрөтөлгән кейек ҡорт тик Шүлгәнташта ғына саф көйө һаҡланған. Ошонда уҡ бөтә донъяға билдәле “Шүлгән мәмерйәһе” бар. Башҡортостанда ҡаҙылма байлыҡтар ҙа бик күп. Республиканы запад һәм үҙәк райондарында нефть сығарыла һәм эшкәртелә. Күмертау янында һоро күмер бассейны бар. Көнсығыштағы горный райондарҙа үткән быуаттарҙан алып железо, баҡыр, золото сығарыла. Учалы, Баймаҡ, Хәйбулла райондарында баҡырға, цинкыға, көкөрткә богатый булған колчедан ятҡылыҡтары есть.

[асиюшка68]

Борсоулы мәғлүмәттәр
Һәр минутта беҙҙең планетала 15-20 гектар урман юҡҡа сыға.
Урмандарҙы һәләк итеү арҡаһында, һауа торошо ҡорораҡ була бара, һыуҙарҙың ағышы боҙола, Себерҙә тупраҡ бик ныҡ туңа, саң бурандары барлыҡҡа килә, ерҙәр ашала, тауҙар ишелә.
һуңғы 50 йыл эсендә ҡоролоҡ 10 тапҡыр йышыраҡ булды. Һыу баҫыуҙар, ҙур ҡойондар булыу ике тапҡырға артты.
Быуат башында хайуандарҙың йылына бер төрө юҡҡа сыҡҡан. Хәҙер көнөнә бер төр юҡҡа сыға.
Европала ҡоштарҙың - өстән икеһе, күбәләктәрҙең - өстән бере, йыландарҙың һәм ер-һыу хайуандарының яртыһынан күберәге юҡҡа сығыу алдында.
Уҡытыусы һорауҙарына яуап биреү (яуаптарҙы уҡыусылар текстан табалар).
-Текст русса нисек итеп атала?
-Һәр минут һайын нимә юҡҡа сыға?
-Нимә арҡаһында һауа торошо ҡорораҡ була?
-Ерҙәр нимә эшләй?
-Нимәләр юҡҡа сыға?
Дәреслектә бирелгән эште үтәү (тәржемә эше, телдән).
Урмандарҙы һәләк итеү арҡаһында, һауа торошо ҡорораҡ була бара, һыуҙарҙың ағышы боҙола, Себерҙә тупраҡ бик ныҡ туңа, саң бурандары барлыҡҡа килә, ерҙәр ашала, тауҙар ишелә.
Из-за уничтожения лесов воздух становится сухой, меняется течение вод, очень сильно замерзает почва в Сибири, появляются пыльные бури, истачиваются земли, обваливаются горы.
Грамматик теманы ҡабатлау. Ҡылымдың юҡлыҡ формаһы
Ә һеҙ насар экологиялы ерҙә йәшәргә теләйһегеҙме? Әйҙәгеҙ әле был күренеште кирегә әйләндерәйек. Беҙгә ҡылымдың юҡлыҡ формалары ярҙам итерҙәр. Ҡылымдың юҡлыҡ формаһы нисек барлыҡҡа килә? (-ма, -мә ялғауҙары ярҙамында).Карточкалар менән эш.
Урмандарҙы һәләк итмәү арҡаһында, һауа торошо ҡорораҡ булмай, һыуҙарҙың ағышы боҙолмай, Себерҙә тупраҡ туңмай, саң бурандары барлыҡҡа килмәй, ерҙәр ашалмай, тауҙар ишелмәй.

[асиюшка68]

"Башҡортостан экологияһы" темаһына үткәрелгән теманың бер өлөшөн тәҡдим итәм.
Бөтә нәмә беҙҙең өсөн:
Урман, күлдәр, сәхрәләр…
Беҙҙең өсөн үҫә ерҙә
Мең-мең төрлө сәскәләр.
уҡытыусының уҡыуы;
бергәләп уҡыу;
сылбырлап уҡыу.
Төп өлөш. Инеш әңгәмә.
-Был шиғырҙа нимә тураһында һүҙ бара? (тәбиғәт) Дөрөҫ. Үткән дәрестәрҙә беҙ Башҡортостандың тәбиғәте тураһында һөйләштек. Беҙҙең тәбиғәтебеҙ ниндәй? (матур, һоҡландырғыс, ғорур) Башҡортостанда нимәләр бар? (йылғалар, тауҙар, урмандар, хайуандар) Һеҙ тәбиғәтте яратаһығыҙмы? Айырыуса йәй көндәрендә сәхрәгә сығырға, ял итергә, йылғала йә күлдә һыу инергә, балыҡ ҡармаҡларға. Әммә ләкин хәҙерге ваҡытта беҙ икенсе күренештәр менән йыш осрашабыҙ. Ҡарайыҡ әле (слайд). Нимәләр күрәбеҙ? (яуаптар)Ниндәй экологик мәсьәләләр менән осрашабыҙ?

[nhfrnjdfz59]

Подземные родники- ценный дар природы. Они благотворны влияют на весь водный баланс земли. Поддерживают постоянный уровень в озерах и реках.
С давних пор высоко ценилась кристально чистая вода. Действительно родниковая вода свободна от всяких болезнетворных организмов. Уже с босоногого детства в нашем сознании слово родник, родничок сродни словом Родина.
Сохранить многочисленные родники, не дать им исчезнуть – очень серьезная и важная проблема сегодняшнего дня.
Около деревни Миништы Дюртюлинского района Республики Башкортостан более 30 родников. Большинство из них имеют названия. Но не все родники ухожены как следует. Последнее время около 10 родников были очищены, колодцы с ключами закреплены деревянными срубами, спущены металлические трубы, изготовлены навесы. 5 источников имеют домики, которые запираются на замок. Родниковый участок огорожен. Летом здесь маленький оазис.
Село Миништы имеет около 220 дворов. Проживает более 560 человек. Село обеспечивается водой из родника «Ак чишма». Родник очень производителен, помимо обеспечения водой целой деревни образует маленькую речку «Арасаз». Длиной около 2-ух километров Мощность этого родника (выброса и количество воды) зависит от наклона водоносных слоев, площади сбора и зеленого массива. Балку, где привольно выбивают из-под земли «Ак чишма», укрепляют ольха, береза, рябина и кустарники орешника. Лесные заросли естественные.
Родник – это выход подземных вод на поверхность земли по водоносным слоям. Он может содержать разную степень минерализации. Данный родник на вкус пресный. Значит атмосферные осадки проходят по почвенным слоям, не имеющим минералов, которые, растворяясь, дали бы вкус воде.
Восхваляя этот родник, односельчанин, Народный поэт Республики Башкортостан Назар Наджми в 1994 году написал стихотворение «Ак чишма»:
Үр чокырдан аккан Ак чишмәнең
Чыккан җирлегендә куш учак.
Тубыкланып, амин тоткан кебек,
Салкын суын эчәм куш учлап.
Туган җирем, туган җырым-
Ак чишмәм син, ак чишмәм!
Дөнъямның бар якларына
Серләремне чишмәм!
Үр чокырдан аккан Ак чишмәнең
Аккан гомере елдыр ул.
Күпме еллар күпме кешеләрне
Ак күңелле иткән судыр ул.
Туган илем, туган телем-
Ак чишмәм син, Ак чишмәм.
Чит җаннарны мин үз итеп,
Түбәнлеккә төшмәм.
Үр чокырдан аккан Ак чишмәнең
Шифасыннан тәндә көч арта.
Чит җирләргә китсәм, туган җиргә
Су тарта да икән, су тарта.
Туган өем, туган көем-
Ак чишмәм син, Ак чишмәм!
Үз көемнән чит көйләргә
Һич вакытта күчмәм.
Однако, как и все родники, “Ак чишма ” тоже имеет уязвимые места: вырубка окружающего лесного массива, обработка почвы минеральными удобрениями, применение пестицидов, отбросы ГСМ, близкое расположение МТФ приводят к загрязнению воды, уменьшению мощности выброса и количества воды.
В настоящее время вопрос взаимоотношения человека и окружающей среды стоит необычайно остро, и, на мой взгляд, именно школе принадлежит важнейшая роль в экологическом воспитании подрастающего поколения. Природоохранительное просвещение ведется во всех уроках, в том числе и на уроках родного языка и литературы.Особое внимание уделяется воспитанию в детях доброго и заботливого отношения к природе, любви к родному краю и прививаются чувства ответственности за все то, что разрушает экологию.

[Гузель1973]

Бәләкәй балаларға экологик тәрбиә биреү ни өсөн мөһим? Беренсенән, балала тирә-яҡ мөхиткә һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү ул-уны әхлаҡ яҡтан тәрбиәләү тигән һүҙ. Сөнки тәбиғәт күренештәрен, уның үҙгәрештәрен күҙәтеү арҡаһында, баланың иғтибарлылығы арта, һығымталар эшләргә өйрәнә. Тәбиғәттең матурлығын күрһәтеп, балала зауыҡ тәрбиәләйбеҙ. Үҫемлектәрҙе тәрбиәләү менән бергә хеҙмәткә ыңғай ҡараш тыуа. Мәктәпкәсә йәштәге балаларға экологик яҡтан белем биреүҙә тәрбиәселәр менән бергә ата-әсәләрҙең дә роле ҙур. Әгәр өлкәндәр үҙ ҡылыҡтары менән экологик тәрбиәне кире ҡаҡһа (әйтәйек, ҡулындағы сүбен, йә ашалып бөтмәгән туңдырманымы, нимәнелер баланың ҡулынан тартып алып, урамға ташлап китһә, фәһемле әкиәттәрҙең дә, һөйләгән һүҙҙәрҙең дә бер файҙаһы ла булмаясаҡ. Һөҙөмтәлә экологик яҡтан ғына түгел, ғөмүмән кеше булараҡ, әҙәпһеҙҙәр артыр. Шуға күрә лә балаға йәштән экологик тәрбиә биреү бик мөһим.

[Гузель1973]

Балаларҙа тирә-яҡ мөхиткә ҡарата нисек ыңғай ҡараш тәрбиәләргә? Кешелек менән тәбиғәт араһында бәйләнеш булмаһа, йәмғиәттә тәртипһеҙлек дауам итәсәк. Әлбиттә, дәресебеҙҙә, мөмкинселек тыуған һайын, тәбиғәткә һаҡсыл ҡараш тәрбиәләргә көс һалабыҙ. Шулай ҙа дәрестән тыш та, төрлө алымдар аша балаға экологик тәрбиә бирергә була ла баһа. Мәҫәлән, тв "Үҙ уйының" ("Своя игра") кеүек уйын алымдары үткәреүгә нисек ҡарайһығыҙ? Тағы ла эклогия темаһына сценарий яҙып, йәки әҙер сценарий буйынса спектаклдәр әҙерләтеү. Балалар тамаша ҡуйырға ла, иптәштәре ҡуйған тамашаны ҡарарға ла бик яраталар бит. "Һуҡмаҡ буйлап барғанда" тигән экскурсия ойоштороуға ҡарашығыҙ нисек? Экскурсияның маршрутын алдан уйларға кәрәк була. Балаларҙы төркөмдәргә бүлеп, һәр береһенә эш төрө уйларға мөмкин. Тәжрибәләр үткәреп, фәнни эштәр яҙҙырырға ла мөмкин.

[Роза Маннапова]

Чувство любви к природе формируется через восприятие мира природы, что включает эстетический уровень восприятия природы; отзывчивость на жизненные проявления природных объектов; эстетическое освоение природы; познание мира природы с обработкой получаемой информации; практическое взаимодействие с миром природы. Личность, обладающая всеми компонентами экологической культуры, при общении с природой может дать психологическую и эмоциональную оценку ее восприятия, вызывая у себя определенные чувства по отношению к миру природы (положительные, отрицательные, нейтральные) и, тем самым, воспитывая у себя любовь к природе. Для того чтобы у экологически культурной личности возникли определенные чувства по отношению к миру природы, необходимо воздействие на него как отрицательных, так и положительных естественных реакций (факторов) мира природы.
Именно они вызывают у человека определенные эмоциональные и психологические ощущения. Но для их возникновения и оценки должны быть отложены «механизм обработки» полученных реакций мира природы.
Человек познает мир на протяжении всей своей жизни. В созидании целостности личности, культуры окружающего мира огромную роль играет образование. Особенностью экологического образования было то, что оно появилось ввиду жизненной необходимости всех людей на планете.